مردی، خرش را گم کرد و در آرزوی یافتن او سه روز روزه گرفت، اما در روز چهارم، خرش را در گوشه‌ای مرده یافت. دلش سخت شکست و آن‌قدر رنجید که سرش را به‌سوی آسمان گرفت و گفت...

در اندرون آدمی، عشق و درد و بی‌قراری و خواسته‌ای است که اگر هزاران دنیا از آنِ او شود، بازهم آسایش و قرار نمی‌یابد. مردم در دانش و هنر و این‌همه پیشه پیچیده‌اند و باز آرامش ندارند، زیرا چیزی که دل آن‌ها می‌خواهد، به‌آسانی به دست نمی‌آید.

پادشاهی به غلامان خود دستور داد که هر یک جامی بلورین و زرین به کف گیرند، چراکه مهمان بزرگی از راه می‌رسد. او از خواستنی‌ترین غلام خود نیز خواست که همان کار را بکند.

عیسی (علیه‌السلام) از بیابانی می‌گذشت که ناگهان بارانی تند باریدن گرفت. او رفت و در میان لانه‌ی شغالی پناه گرفت، اما از آسمان ندا آمد که: «از لانه‌ی آن شغال بیرون برو که توله‌هایش با بودن تو نمی‌آسایند.»

مردی بود سخت لاغر و تکیده و کوچک، در دستگاه وزیر، او آن‌چنان لاغر بود که در نگاه دیگران به گنجشک کوچکی می‌مانست. همه به چشم حقارت در او نگاه می‌کردند و خدا را سپاس می‌گفتند از زیبایی خود؛

روزی، اتابک گفت: «رومی‌های کافر گفته‌اند که می‌خواهیم دخترهای خود را به مسلمان‌ها بدهیم تا دین ما یکی شود و شاید این‌گونه مسلمانی از میان برود.»

پادشاهی بر لب جویی نشسته بود دل‌تنگ و اندوهگین و نزدیکانش از او هراسان و ترسان، چراکه دل‌تنگی‌اش با هیچ نیرنگی گشوده نمی‌شد. پادشاه دلقکی داشت که با او مهربان بود. نزدیکان پادشاه از او خواستند که به نیرنگی پادشاه را بخنداند.

این سخن‌ها برای کسی است که او به سخن نیازمند است تا آن را دریابد. کسی که بدون سخن درمی‌یابد، با او چه نیازی به سخن گفتن است؟ برای چنین کسی، از زمین و آسمان سخن می‌بارد.

درویشی نزد پادشاهی رفت. پادشاه گفت: «ای زاهد!» درویش پاسخ داد: «زاهد تویی!» پادشاه پرسید: «من چگونه زاهد باشم هنگامی‌که همه‌ی دنیا از آن من است؟»

مولانا گفت: کسی نزد سید برهان‌الدین آمد و گفت: «ستایش تو را از فلانی شنیدم.» سید گفت: «آیا او مرا می‌شناسد که ستایشم می‌کند؟ اگر از روی سخنانم شناخته که نشناخته است، اما اگر به‌راستی از اندرونم آگاه شده باشد، پس ستایش او درست است.»