شیخ نساج بُخارایی، مردی بزرگ و صاحب دل بود. دانشمندان و بزرگان بسیاری به دیدنش می‌رفتند و در برابرش دو زانو بر زمین می‌گذاشتند؛ درحالی‌که این شیخ سواد خواندن و نوشتن نداشت...

اکنون، من مانده‌ام و این مردمی که به‌سوی من می‌آیند. اگر خاموش بمانم، از من دلگیر می‌شوند و می‌رنجند. اگر بخواهم چیزی بگویم، باید به‌اندازه‌ی فهم آن‌ها سخن بگویم، ازاین‌رو من می‌رنجم.

شیخ محله گفت: «در عشق، نخست دیدار است و سپس گفت‌وشنود؛ مانند پادشاهی که همه او را می‌بینند، اما از همه نزدیک‌تر به او کسی است که با او سخن می‌گوید.»

این مردم می‌گویند که: «ما شمس تبریزی را دیده‌ایم.» ای گزافه‌گویان؟! شما کجا او را دیده‌اید؟ کسی شتری را بر سر بام نمی‌توانست ببیند، می‌گفت که من سوراخ سوزن را می‌بینم.

عاشقی، معشوقی را دوست می‌داشت. روزی خدمتکارِ او را خواست و به معشوق پیغام فرستاد که: «آه که چنینم و چنانم؛ تنها به تو مهر می‌ورزم؛ نه آرام دارم نه قرار؛ چه دردها که از دوری‌ات می‌کشم؛

کاروانی بزرگ در بیابانی بی‌آب‌وعلف گرفتار آمده بود و مسافران آن در پی آب می‌گشتند. ناگهان چاهی یافتند؛ بزرگ و ژرف. با شادمانی سطلی را به ریسمانی بستند و میان چاه فرستادند، اما ریسمان پاره شد.

آورده‌اند که: کسی در راه مکه، آواره‌ی بیابان‌ها شد. آن‌چنان‌که از پا افتاد و تشنگی نفسش را برید. زنده و مرده، چادری را در آن دورها دید و افتان‌وخیزان خود را به آنجا رساند. زنی در آستانه‌ی آن چادر کوچک و پوسیده ایستاده بود.

کسی گفت: «در گذشته، این کافران بودند که بت‌ها را می‌پرستیدند و در پیشگاه آن‌ها نماز می‌گزاردند، اما اکنون ما این کارها را می‌کنیم. به پابوسی مغول‌ها می‌شتابیم، در پیشگاه آن‌ها سجده می‌کنیم و بااین‌همه خود را مسلمان می‌دانیم.

خویِ من به‌گونه‌ای است که دوست ندارم هیچ‌کس از دست من دل‌آزرده شود. گاه پیش می‌آید کسانی در گرماگرم سَماع، دست‌افشان و پای‌کوبان خود را به من می‌کوبند و یارانم آن‌ها را از من دور می‌کنند...

هرکسی که محبوب است، خوب است؛ اما چنین نیست که هرکسی که خوب باشد محبوب هم باشد. به مجنون گفتند: «می‌خواهی از لیلی خوب‌تر نیز به تو نشان بدهیم؟»