سازندگان اهرام مصر

به نام خدا

در کنار رودخانه پربرکت نیل، در سرزمین افسانه‌ای و باستانی مصر ساختمان‌های شگفت‌انگیز و پرهیبتی وجود دارد که نام اهرام بر آن‌ها نهاده‌اند. اهرام جادوئی و پرعظمت مصر، مظهر قدمت این سرزمین کهن‌سال می‌باشد. شگفتی خیره‌کننده این بناها، آدمی را به اعجاب و تحسین واداشته و باآنکه باستان شناسان زیادی به مطالعه و بررسی همه‌جانبه‌ای در مورد آن‌ها پرداخته‌اند، مع‌الوصف هنوز نیز اسرار ناشناخته بسیاری در دل اهرام نهفته است. اهرام درواقع مقبره فرعونیان یعنی پادشاهان مصر کهن می‌باشد.

در هنگام مرگ پادشاهی، جسد او را مومیایی کرده و همراه با گنج‌های پرارزش اختصاصی پادشاه، به‌وسیله قایقی بزرگ به کرانه رود نیل حمل می‌شد. سپس جسدش را درون یکی از اهرامی که ویژه او قبلاً ساخته‌شده بود دفن می‌شد.

تصویر بالا، مدخل یکی از اهرام را در کرانه رود بزرگ نیل نشان می‌دهد.

طبق اعتقادات مذهبی، مصریان قدیم می‌خواستند که جسد مردگان دوام داشته باشد. به این منظور آن‌ها را مومیائی می‌کردند. وظیفه مومیایی کردن اجساد به عهده کاهنان مصری بود. آن‌ها نخست، امعاء و احشاء مرده‌ها را با وسایل مخصوص از جسد خارج کرده و آن‌ها را همراه با مواد شیمیائی ویژه‌ای درون کوزه خالی جای می‌دادند. سپس جسد را به مدت هفتاد روز در محلول شیمیائی مخصوصی که ناترون نامیده می‌شد، قرار داده، تا آماده مومیائی شود.

سپس جسد را باندپیچی کرده و قسمت‌های خالی را با خاک‌اره پر می‌کردند. انگشتان دست و پای مرده را جداگانه می‌پیچند، سپس کوزه محتوی روده‌ها به‌اضافه افسون‌ها و طلسم‌های خوشبختی را درون تابوت قرار داده و همراه با کلیه وسایل شخصی موردنیاز، مرده را درون اهرام به خاک می‌سپردند.

جسد مومیایی‌شده فاسد نمی‌شود و هزاران سال به همان حالت اولیه می‌ماند!

در ساختمان این بناهای باشکوه هزاران برده و اسیران جنگی به کار گمارده شده‌اند. در ساختمان یکی از اهرام بیش از دو میلیون سنگ به وزن تقریبی ۵ میلیون و نیم تن به کار رفته است. آنچه امروزه جهانیان را به شگفتی و حیرت واداشته است، روش تهیه آن سنگ‌ها با وسایل ابتدائی قدیم و طریقه حمل آن‌ها می‌باشد. ازنظر دشواری حمل‌ونقل، اغلب این سنگ‌ها را از حوالی رودخانه نیل تهیه می‌کردند. ولی گاهی نیز سازندگان اهرام ناگزیر بوده‌اند که سنگ‌های بزرگ‌تر را از صدها کیلومتر فاصله مثلاً از نوبی – به‌وسیله کرجی‌های مخصوص- بدان نقاط حمل کنند. چنین تصور می‌شود که اهرام را با ایجاد تل‌های شیب‌دار خاکی مصنوعی ساخته‌اند. زیرا بدان وسیله حمل مصالح ساختمانی به‌منظور تکمیل بنای اهرام ساده‌تر می‌شده است. پس از اتمام ساختمان اهرام، تل‌های خاکی مصنوعی را از بین برده‌اند.

در ساختمان اهرام، هزاران نفر کارگر، چند سال متوالی مشغول به کار بوده‌اند. باید توجه داشت که برای نقشه‌کشی و اداره کار مربوطه نیز وقت و سرمایه زیادی صرف شده است.

مصریان قدیم، علاوه بر احداث اهرام، در ساختن ستون‌های بسیار بزرگ نیز مهارت کافی داشتند. این ستون‌ها از سنگ ساخته می‌شد. سطح قاعده زیرین، از سطح قاعده بالائی آن‌ها بسیار بزرگ‌تر بود و به‌موازات آن، اندازه محیط ستون‌ها در قسمت پائین بزرگ‌تر و بیشتر از اندازه پیرامون آن‌ها در قسمت بالاتر می‌شد.

این ستون‌ها را به فرم بسیار زیبا کنده‌کاری و رنگ‌آمیزی می‌کردند. تصاویر کنده‌کاری‌شده روی ستون بازگوکننده داستان‌هایی از زندگی پادشاهان و شرح اقدامات آن‌ها بود.

در این صفحه طريقه قرار دادن ستون‌ها، نشان داده‌شده است:

١- تپه‌های شیب‌دار خاکی ساخته می‌شد.

۲ – ستون‌ها را درون گودال قرار می‌دادند.

3 – ستون‌ها را در جای اصلی قرار داده و آن‌ها را محكم نصب می‌کردند

4 – بالاخره ستون‌ها را کنده‌کاری و رنگ‌آمیزی می‌کردند.

در کنار هرم سر به فلک كشيده و رفیع اصلی که ویژه گور پادشاه بود، هرم‌های کوچک‌تری نیز ساخته می‌شد که به خانواده پادشاه تعلق داشت. آرامگاه خانواده پادشاه و درباریان و غلامان را «مصطبه» می‌نامیدند. شکل ظاهری آن‌ها همانند کاخ‌های اولیه فراعنه می‌باشد.

در اهرام بزرگ، اتاق‌های متعددی وجود دارد. راهروهایی که به بن‌بست می‌رسد و به‌منظور گمراه کردن کسانی که قصد دستبرد به گنجینه‌های مدفون درون اهرام دارند، ساخته‌شده است. بعضی‌ها نیز بر این عقیده‌اند که سازندگان اهرام، آن‌ها را به‌منظور حرکت روح پادشاه ساخته‌اند.

در ورودی اهرام که به مقبره پادشاه و گنجینه‌های او منتهی می‌شود، سرّی است!

نخستین هرم به‌وسیله یکی از دبیران فراعنه مصر بنام ايمهوتپ و برای فرعونی بنام جوسر ساخته‌شده است که تصویر آن را در این صفحه مشاهده می‌کنید. بزرگ‌ترین اهرام هرم خئوپس (کئوپس) است که چهارصد و نودویک پا بلندی دارد (تصویر بالا).

گنجینه‌های پرارزش مقبره هائی که درون اهرام مصر وجود داشته‌اند، از دستبرد دزدان مصون نمانده است. بسیاری از جواهرات و گوهرهای گران‌بهای پادشاهان که همراه با جسد آن‌ها در اهرام قرار داشته‌اند، به سرقت رفته است. سرقت گنجینه‌ها، گذشته ازنظر مادی، زیان‌های معنوی زیادی نیز در برداشته است. چه در صورت وجود گنجینه‌ها، امکان کاوش و تحقیق در احوال روش زندگی در عصر آن پادشاهان میسر شده و نکات تاريك تاریخ و تمدن در آن عصر روشن می‌گشت.

تنها مقبره‌ای که از دستبرد مصون و محفوظ مانده، گور توتانخامن می‌باشد. توتانخامن در سن ده‌سالگی به فرعونی رسید و در سن هیجده سالگی دیده از جهان فروبست این پادشاه چندان نیرومند و پرقدرت نبود. اما چون مقبره‌اش کاملاً كوچك و پنهان بوده، سالم به‌جامانده است و مشهورترین فرعون شناخته‌شده مصر است.

در سال ۱۹۲۲ میلادی باستان شناسان انگلیسی به نام‌های هوارد کارتر و لرد کار نارون، آرامگاه او را کشف کرده و اشیاء پرارزشی به دست آوردند. درون آرامگاه توتانخامن سه تابوت قرار داشت که بیشتر از طلای ناب ساخته‌شده بود. به‌جز تابوت‌ها، اشیاء زیاد و ارزشمندی نظیر تختخواب، صندلی، چهارپایه، دم پائی، گردنبند، گوشواره، و جام نیز از مقبره این پادشاه به دست آمد.

گنجینه‌های مدفون درون آرامگاه‌های پادشاهان مصری ساخته دست هنرمندان چیره‌دست کشور مصر بوده است.

بسیاری از سفالگران، زرگران، نقاشان و مجسمه‌سازان در خلق آن آثار گران‌بها سهیم بوده و حاصل سال‌ها رنج کوشش خود را به یادگار گذاشته‌اند. مصریان قدیم مجسمه‌های زیادی از خدایان خود ساخته‌اند. مجسمه‌های خدایان مصری اغلب به شکل حيوانات و پرندگان بوده‌اند.

هر شهر و روستا برای خود خدایان ویژه‌ای داشته‌اند. مردم به پرستش خدایان پرداخته و توقع داشته‌اند که خدایان نیازهای آن‌ها را رفع و آرزوهایشان را برآورده کنند!

یکی از خدایان مصریان قدیم «آمون» (خدای خورشید) نام داشت. «هاتور» (خدای زیبایی و عشق) بوده و تصور می‌شد که او از فراعنه مصر پرستاری می‌کند. خدای «هاتور» را اغلب به شکل گاو مجسم می‌کردند. مصریان قدیم تصور می‌کردند که «آنوبیس» خدای مردگان بوده و در داوری و قضاوت به آن‌ها كمك می‌کرده است. سر «آنوبیس» به شکل شغال بوده است.

یکی دیگر از خدایان مصر قدیم «هوراس» نام داشت. مجسمه‌اش به شکل عقاب بود. «باست» نیز خدای عشق مصریان قدیم بوده است.

اغلب مصریان قدیم بی‌سواد بودند. نگارش به طبقه معینی اختصاص داشت.

كاتبان مصری مطالب خود را روی نوعی کاغذ که از گیاه پاپیروس ساخته می‌شد، می‌نوشتند، گیاه پاپیروس نوعی نی می‌باشد و در کرانه‌های مرطوب دلتای نیل می‌روئید.

مصریان قدیم از نوعی خط مخصوص که خط تصویری نامیده می‌شود، استفاده می‌کردند. خط تصویری علائم و تصاویری بودند که نماینده و نشانگر کلمه‌ای می‌شدند.

مثلاً تصویر «چشم» معنی کلمه چشم و یا نگاه کردن می‌داد. و تصویر «پرنده» مفهوم پرنده را می‌رساند. بعدها مصریان قدیم الفبای جدید را جانشین خط کهن خود نمودند. ولی بازهم از خط تصویری که «هیروگلیف» نیز نامیده می‌شود، در نوشته‌های خود استفاده می‌کردند.

در این صفحه نمونه هائی از خط تصویری نشان داده شده است که به ترتیب عبارت‌اند از:

مصریان قدیم، قایق‌های گوناگونی ساخته و از آن‌ها استفاده می‌کردند. قایق‌های نخستین. از نی و گیاه پاپیروس ساخته می‌شد. ولی چون این نوع قایق‌ها، قادر به رفع نیازمندی‌های آنان در موارد مختلف نبودند، کم‌کم قایق‌های چوبی و تخته‌ای جانشین آن‌ها شد. قایق‌های چوبی در فراهم آوردن مصالح ساختمانی به‌منظور بنای اهرام مصر، نقش مهمی را ایفا کرده‌اند.

در کنار آرامگاه پادشاهان مصری، قایقی نیز دفن می‌شد. اعتقاد مصریان قدیم چنین بود که روح پادشاه به‌وسیله آن قایق به گذرگاه آسمانی و جایگاه جاودانی‌اش خواهد رفت!

«کلئوپاترا» یکی از مشهورترین ملکه‌های مصر است. او زنی بسیار زیبا و دلربا بوده است و دو سردار رومی به نام‌های «ژولیوس سزار» و «مارک آنتونی» در دام عشق او گرفتار شده و در جنگ‌ها به یاری او شتافتند.

ملکه کلئوپاترا کشتی‌هایش را به‌منظور جهانگردی به اطراف فرستاد. ناخدایان کشتی‌های ملکه کلئوپاترا، سواحل آفریقا را درنوردیده و جواهرات بسیاری برای او به ارمغان آوردند.

پس‌ازآنکه دو عشّاق نامدار این ملکه از بین رفتند «کلئوپاترا» با سم مار، خود را کشت!

لباس‌های عادی مصریان قدیم بسیار ساده بود. به علت گرمی هوا، آن‌ها کمتر احتیاج به پوشش کامل داشتند. آن‌ها در بسیاری اوقات، تنها به يك لباس ساده کتانی اکتفا می‌کردند. ولی در مراسم و اعیاد مخصوص و عبادت همه مردم، به‌ویژه ثروتمندان، رداهای بسیار زیبا و بلند پوشیده و کلاه‌گیس‌های جالبی بر سر می‌نهادند. زنان با مهارت خود را آراسته و از جواهرات گوناگون استفاده می‌کردند. معمولاً زنان چشم‌های خود را اغلب به رنگ قهوه‌ای و یا سبز و لب‌ها و گونه‌هایشان را به رنگ سرخ آرایش می‌کردند. ناخن‌ها و کف دست و پای خود را حنا می‌بستند تا سرخ و گل‌رنگ شود.

زره هائی که سربازان مصری، در هنگام نبرد می‌پوشیدند، بسیار ساده و معمولی بود.

فرمانده هر گروه سوار بر ارابه جنگی شده و درحالی‌که نیزه دان و تیردان حمایلش بود و لجام اسب‌ها را به کمرش می‌بست، به تیراندازی و انجام عملیات رزمی مشغول می‌شد.

سربازان مصری بر بسیاری از سرزمین‌ها هجوم برده و آن‌ها را فتح کردند.

مصریان قدیم به شکار پرندگان علاقه وافری داشتند و به نحو بخصوصی این کار را انجام می‌دادند. شکارچیان پرندگان، گربه هائی را انتخاب و آن‌ها را تربیت می‌کردند. شکارچیان در سواحل رودخانه نیل پرندگان را با تیر و کمان یا پرتاب نیزه صید می‌کردند. گربه‌های شکاری، به دنبال پرنده زخمی شتافته و لاشه آن را برای شکارچی می‌آورد.

جالب‌توجه اینجاست که امروزه به‌جای گربه از سگ شکاری در این مورداستفاده می‌شود. به‌جز نواحی نزدیك به رودخانه پربرکت نیل، سایر نقاط، کم آب و گرم و سوزان است. اصولاً کشور مصر، سرزمینی خشك و گرمسیری محسوب می‌شود.

در ادوار گذشته، کشاورزان مصری به‌منظور آبیاری کشتزارهای خود با روشی بسیار ابتدائی آب را از چاه‌ها می‌کشیدند.

آن‌ها میله بلندی را انتخاب کرده و در انتهای آن وزنه‌ای قرار می‌دادند. در یک‌طرف میله فوق‌الذکر که «شادوف» نامیده می‌شد، طناب و دلو نصب‌شده بود. با این وسیله دهقانان آب موردنیاز را از چاه‌ها استخراج می‌کردند.

خانه‌های ثروتمندان مصریان قدیم بسیار مجلل و باشکوه و دارای اتاق‌های متعدد بود. خانه‌ها به قسمت‌های مجزایی تقسیم‌شده و هر قسمت مخصوص گروهی از ساکنان خانه بود.

تالار اصلی خانه محل پذیرائی از میهمانان و دارای ستون‌های بسیار بلند و تزئینات بسیار زیبا بود. بانوان در قسمت اندرونی ساختمان زندگی می‌کردند.

معمولاً هر خانه دارای دو در ورودی بود.

تصویری از یک‌خانه بزرگ را در این صفحه مشاهده می‌کنید.

ولی همه خانه‌ها بزرگ و مجلل نبودند.

بسیاری از مردم فقیر بوده و در خانه‌های محقر گلی روزگار می‌گذرانیدند.

آن‌ها اغلب ساعات روز را در خارج از خانه به سر می‌بردند.

وضع زندگی آن‌ها بسیار رقت‌بار بود. زنان خانه‌دار، بیشتر کارهای مربوط به پخت‌وپز را در خارج از کلبه‌های گلی خود انجام می‌دادند.

آیا شما می‌توانید ستون‌هایی شبیه ستون‌های سنگی مصریان قدیم درست کنید؟

برای ساختن ستون‌ها به چوب، خاك رس و رنگ احتیاج دارید.

پس‌ازآنکه ستون‌ها را مطابق تصویر بالا ساختید آن‌ها را رنگ‌آمیزی کرده و تصاویر دلخواه را روی آن‌ها نقاشی کنید. توجه داشته باشید که شما نیز می‌توانید با استفاده از تصاویر، داستانی را بازگو کنید!

***

حقایقی چند درباره مصر کهن:

اهرام مشهور:

هرم جیزه

هرم سقّاره

اهرام ابوصیر

مجسمه‌ها و کنده‌کاری‌های معروف:

مجسمه ابوالهول

کنده‌کاری مقبره ستی اول

خدایان مهم مصر کهن:

رع: خدای خورشید

اوسيريس: خدای مردگان

آنوبیس: خدای محافظ مردگان

هاپی: خدای نیل

هاتور: الهه زیبائی و عشق

بس: خدای موسیقی و رقص

باست: الهه عشق

هوروس: فرعون مدعی خدائی

آمون: خدای خورشید

پادشاهان و ملکه‌های مشهور مصری:

کئوپس (خئوپس)

رامسس

رستی

توتانخامن (توتانخامون)

نِفِرتی تی

پایان

 

(این نوشته در تاریخ 13 جولای 2023 بروزرسانی شد.)