نگاهی به
سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان
در جهان
تعیین تاریخ دقیق ادبیات کودکان به معنای عام آن کار چندان سادهای نیست. ولی شاید بتوان گفت قرن هفدهم را میتوان آغاز تألیف کتاب کودک دانست. ازجمله کتابهای این دوره کتاب «جهان در تصویر» در سال ۱۶۵۴ توسط «آموس کمینوس» به چاپ رسید و در آن کودک را بهعنوان فردی مستقل موردبررسی قرار داد.
در سال ۱۶۷۱ یک روحانی به نام «جیمز جانی وی» در انگلیس نخستین کتاب مخصوص کودکان با عنوان «یادگاری برای کودکان» را به رشتهی تحریر درآورده و عقاید مذهبی را بهعنوان بهترین ابزار جلوگیری از ترس تلقین کرد.
در سال ۱۶۷۸، «جان بانیان» کتابی با عنوان «سلوک زائر» تألیف کرد. در این کتاب، علاوه بر آموزش مذهبی، به آموزش اخلاقی نیز توجه شده و قابلاستفادۀ بزرگسالان و خردسالان بود. در سال ۱۶۹۷ داستانهای سادهای مخصوص کودکان در فرانسه منتشر شد. یکی از معروفترین نویسندگان این داستان «پرولت» نام داشت. در سال ۱۷۶۲ «ژان ژاک روسو» در فرانسه کتاب «امیل» را منتشر ساخت و در قرن هجدهم گامهای مهم و مؤثری دراینباره برداشته شد و تحولاتی در رواج افکار و تغییرات انقلابی در نظرات مردم بهویژه مردم به وجود آمد.
برادران «گریم» قصههای عامیانه آلمان را در دو مجلد در سالهای ۱۸۱۲ – ۱۸۱۴ منتشر کردند. آنان قصههای خود را از روی روایات شفاهی و زبان قصهپردازان گردآوردند و آنها را ویرایش کردند و به کودکان عرضه داشتند.
اما ادبیات کودکان به مفهومی که امروز به آن معتقدیم وجود نداشت تا اینکه در قرن نوزدهم کسی که او را پدر ادبیات کودکان میتوان نامید، یعنی «هانس کریستن اندرسن» داستانهایی نوشت و این مفهوم را پایهگذاری کرد. نام او اینک زینتبخش بزرگترین جایزهی ادبیات کودکان جهان است.
داستانهای اندرسن در بسیاری از موارد از افسانههای عامیانه الهام گرفته است و آنچه آثار او را جاودانه ساخته است، تخیل بسیار قوی، هنر در پرداختن مطالب و از همه مهمتر احترام عمیق او نسبت به اصالت نیکی و محبت در ذات انسانها است. کارهای اندرسن چه ازلحاظ قالب و چه ازلحاظ شخصیت متنوع است و میتوان ازجمله آثار وی به کتاب «جوجه اردک زشت»، «لباس جدید پادشاه»، «دخترک کبریت فروش» و «سرباز حلبی» اشاره کرد.
قرن بیستم را «قرن کودک» نامیدهاند، چراکه کودک سالاری در این قرن بهسرعت رو به گسترش نهاد. در اوایل این قرن، شخصی به نام مستعار «پرکاستور» تصمیم میگیرد برای پاسخ به کنجکاویهای کودکان نسبت به طبیعت، گروهی متشکل از متخصصین تعلیم و تربیت، روانشناسی، علوم مختلف، طراحی و نقاشی گرد هم آورد و نتیجهی کار این گروه به شکل آلبومهایی منتشر میگردید که با نام «آلبومهای پرکاستور» مشهورند و اولین کتابهای تصویری را برای کودکان تهیه و تنظیم نمود.
جنگ و پیامدهای آن موجب بروز نظریههای جدید و تغییر جهت ادبیات کودکان شد، چنانکه از اواخر قرن بیستم با کنار گذاشتن تعصبات نژادی، ملی، مردم به فکر تفاهم و الفت بینالمللی افتادند. سازمانها و انجمنهای بینالمللی مختلف تأسیس شد.
بههرحال، در چند سال اخیر به ادبیات کودکان علاقه روزافزونی نشان داده شده و این موضوع در سمینارها و جلساتی که برای این منظور تشکیل میشود بهخوبی قابلملاحظه است.